In de geestelijke gezondheidszorg is het vrij gangbaar dat je, nadat je je hebt aangemeld, weken verder bent voordat de therapie eens echt kan beginnen. Dit is voor een deel gelegen in de manier waarop men in kaart brengt wat er aan de hand is met een cliënt en welke behandeling men denkt dat nodig is. Ik ben van mening dat deze manier van diagnostiek anders kan en moet. In dit artikel vertel ik waarom en wil ik een alternatief aandragen.
Eerst heb je een intakegesprek. Daarna vul je vragenlijsten in. Met die verzamelde gegevens trekt de hulpverlener zich terug, maakt een verslag, stelt een diagnose op basis van de DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) en bespreekt dit in zijn team. Dan pas komt hij terug bij de cliënt om zijn bevindingen te delen en een voorstel te doen voor mogelijke behandeling. Dit proces beslaat vaak enkele weken en dan is de behandeling nog niet gestart. In dat traject vallen mij een aantal dingen op waar ik bezwaren tegen heb:
- Het duurt lang voordat de daadwerkelijke hulp start
- Diagnostiek is een proces waar de cliënt grotendeels buiten staat
- Diagnostiek geschiedt op basis van ‘ziektebeelden’
Langdurig proces
Mensen zoeken over het algemeen pas hulp als de nood hoog is. Het is belangrijk dat er dan ook snel hulp geboden wordt. Zelfs wanneer behandeling snel kan starten, kost het meestal nog enige tijd voordat het voldoende effect gaat hebben om werkelijk iets te veranderen. Ik gun cliënten dat er sneller licht is aan het einde van de tunnel. En dan heb ik het nog niet eens over de hoge kosten voor de samenleving van dit tijdrovende geheel.
Buiten de cliënt
Ik gaf al aan dat er eerst uitgebreid gegevens worden verzameld, die de diagnosticus dan alleen in zijn eigen kamer verwerkt. Gelukkig wordt dat veelal zeer zorgvuldig en deskundig gedaan, maar de diagnose blijft het standpunt van een buitenstaander (Wollants, 2015). Ik ben ervan overtuigd dat het kernprobleem zich terplekke voordoet in de interactie tussen hulpverlener en cliënt. Juist in het hier-en-nu van het contact wordt duidelijk wat er aan de hand is. Deze informatie wordt nu onvoldoende benut en bovendien, doordat de therapeut buiten het proces blijft, onvoldoende getoetst in het contact met de cliënt.
Ziektebeelden
De uiteindelijke diagnose is er een op basis van in de DSM geclassificeerde ziektebeelden. Wat daaraan mist is dat het niks zegt over wie deze unieke cliënt in wezen is. De DSM kan helpen om ziekteverschijnselen te herkennen, maar helpt zelden om cliënten te begrijpen (Wollants, 2015). Het vertelt bovendien niets over hoe de problemen zijn ontstaan en het geeft in zichzelf geen aanknopingspunten voor behandeling. Overigens wordt deze missende informatie wel tot op zekere hoogte beschreven in de intakerapportage, maar de diagnose an sich helpt ons niet om deze unieke persoon te leren kennen in zijn belevingswereld, in waar hij goed in is en in wat hem noodzaakt zich te gedragen zoals hij doet.
Gestalttherapie
De Gestalttherapie biedt een wezenlijk andere manier van diagnosticeren: diagnostiek en therapie zijn hier één en hetzelfde proces (Perls, Hefferline & Goodman, 1951). Het woord diagnose komt uit het Grieks en betekent oorspronkelijk ‘het nauwkeurig leren kennen’ (Wikipedia). Je leert mensen pas echt kennen door te ervaren wie ze zijn, wanneer je met hen omgaat. “Wie een appel diagnosticeert zonder zijn tanden er in te zetten, zal nooit weten hoe hij smaakt en hoe hij er van binnen uit ziet” (Bouwkamp & Bouwkamp, 2010). In gesprek met de therapeut zal de cliënt zijn patronen laten zien die hij ontwikkeld heeft om de wereld aan te kunnen. Zijn al of niet problematische manier om rekening te houden met zijn behoeften, zijn verlangen en zijn angst, zal hij in het contact met de therapeut uitproberen (Wollants, 1998).
Procesdiagnostiek
Daarom wil een Gestalttherapeut een diagnose ontwikkelen in de volle aanwezigheid en samenwerking van de cliënt. Het gaat hier om een voortdurend samen onderzoeken en uitvinden waar de problemen en mogelijkheden liggen. In deze therapeutische dialoog komen hypotheses tot stand en die worden in de interactie tussen therapeut en cliënt voortdurend geverifieerd en waar nodig bijgesteld. Daarbij is de therapeut bereid ook zijn eigen aandeel in de diagnose in vraag te blijven stellen: ‘is dit iets van mij of van hem’? Goldstein (1995) verwoordt dit proces als volgt: “It is a coming to terms of two persons, in which the one wants to help the other to gain a pattern that corresponds, as much as possible, to his nature.”
Recht doen aan de cliënt
Op deze manier zijn al mijn bezwaren tegen de gangbare manier van werken opgelost. De diagnose wordt door cliënt en therapeut samen ontwikkeld en de diagnose biedt een beschrijving van het ontstaan van het probleem, hoe zich dit in het hier-en-nu van deze unieke cliënt openbaart, het biedt aanknopingspunten voor behandeling en deze behandeling start ter plekke. Dit is een manier die ten volle recht doet aan wie de cliënt ten diepste is en op die manier werk ik graag.
Bronnen:
Bouwkamp, R. en Bouwkamp, S. (2010). Handboek Psychosociale Hulpverlening. De Tijdstroom Uitgeverij.
Goldstein, K. (1934, 1995). The Organism. A Holistic Approach to Biology, Derived from Pathological Data in Man. New York: Zone Books.
Perls, F., Hefferline, R. & Goodman, P. (1951). Gestalt Therapy. Excitement and Growth in the Human Personality. New York, Julian.
https://nl.wikipedia.org/wiki/Diagnose
Wollants, G. (1998). Psychopathologie: pathologie van het wisselwerkend veld. Gestalttheoretische achtergronden. In: Gestalt, tijdschrift voor Gestalttherapie, 5, p. 3 – 14.