Groeten en hele fijne zomerweken!

Anneke

Na groot succes van de theatervoorstellingen ‘Geen paniek’ (met psychiater Bram Bakker) en ‘Ik zie de bui al hangen’ komt cabaretière Marjolijn van Kooten nu met ‘Ongestoord’, wederom boordevol zwarte humor. Het psychiatrisch cabaret van Van Kooten wordt ongelofelijk goed ontvangen. Tussen de lachbuien door voelt haar publiek zich getroost en verbonden door haar relativerende humor en ontroerende liedteksten. ‘Ongestoord’ is haar derde programma waarbij het taboe op angst en depressie doorbreken centraal staat. Deze voorstelling is te zien op 10 januari in de Leidse Schouwburg.

Ongestoord

Wat blijft er van je over als je geen patiënt meer bent? Wat is dan je identiteit? Ben je dan… eh…normaal? Wat is dat eigenlijk, normaal zijn?

Het gaat nu al een paar jaar zó goed met Marjolijn, dat het bijna eng wordt. Maarja, de humor zit toch vaak in tragiek en ellende. Dus kom maar op met die tegenslag; met de moed der wanhoop zet Van Kooten haar hangende schouders eronder en maakt er denderende grappen over. Want humor blijkt nog altijd het beste medicijn. En Van Kooten heeft de lach aan haar kont hangen!

Marjolijn van Kooten leed jarenlang aan een zware angststoornis. Met hulp van Bram Bakker ontdekte ze haar grootste passie: cabaret. Ze volgde een theateropleiding en won in 2010 zilver bij het Amsterdams Kleinkunst Festival. Haar angst is onder controle. “Nu wil ik andere mensen met angstklachten laten zien dat er hoop is”, aldus Van Kooten. Ze schreef eerder al het boek Schijtluis over haar angsten en die van enkele bekende Nederlanders.

Deze avond is 100% anti-depressief. Je knapt er echt van op! Reserveer nu kaarten via https://leidseschouwburg-stadsgehoorzaal.nl.

Ik realiseerde me tijdens mijn vakantie dat ik graag nog wat uitgesprokener voor de dag zou komen met mijn ideeën. Ik ben al een stuk vrijer en opener dan vroeger, maar een klein restje met belemmeringen zit er nog. Soms zeg ik iets niet, uit angst om iemand te kwetsen. En soms doe ik iets niet, om zo kritiek te voorkomen. Daardoor zeg ik niet altijd wat ik denk, terwijl ik daar wel mee voor de dag zou willen komen of terwijl de ander het eigenlijk wel nodig heeft dat ik het zeg.

En nu kijk ik naar de muur voor me en zie tussen alle krabbels, tekeningetjes, citaten en artikelen, een uitspraak van (naar het schijnt) Aristoteles: “Er is maar één manier om kritiek te vermijden: niets zeggen, niets doen en niets zijn.” Boem! Maar dát past niet bij me! Ik wil vrijuit en waarachtig mezelf kunnen zijn. En bovendien wil ik van betekenis kunnen zijn voor anderen. En dat betekent dat ik soms een spiegel moet voorhouden in plaats van begrip te tonen of dat ik een wake-up-call moet geven in plaats van een slaapliedje neuriën.

Als ik vrijuit mezelf wil zijn, zal ik m’n nek uit moeten steken. Als ik van betekenis wil zijn voor anderen, zal ik kritiek moeten riskeren. Dus het komende jaar is mijn motto: risico’s nemen en nog meer voor de dag komen met wat belangrijk is voor me. Een tik op de vingers riskeren omdat mijn waardigheid me uiteindelijk meer waard is dan aardig gevonden worden.

Veel mensen, inclusief ikzelf, hebben hier moeite mee: mag ik zijn wie ik ben? Als mensen zien wie ik echt ben, vinden ze me dan nog leuk? Als ik zeg wat ik echt denk, wordt ik misschien afgewezen. Om geliefd te zijn gaan mensen zich inhouden, worden onzeker, gespannen en soms zelfs depressief. Want voor aardig gevonden willen worden of goedkeuring te zoeken, betaal je een grote prijs. Met Aristoteles geloof ik dat wanneer je altijd probeert om kritiek te vermijden, er weinig van je overblijft. En dat is een verlies voor jezelf en ook voor je omgeving!

Dan denk ik aan een uitspraak van mijn supervisor: waardigheid is waarachtigheid plus waarheid. Werkelijke waardigheid ligt niet in wat anderen van je vinden, maar in het waarachtig voor de dag komen met wat er op dat moment voor jou toe doet. En met dat besef ga ik vol energie en inzet het nieuwe jaar in. En hopelijk inspireer ik daarmee ook nog eens anderen om ook meer hun waardigheid na te streven. Omdat ik dat iedereen gun en de wereld er volgens mij mooier van wordt.

PS: ik het wel een beetje eng om dit nieuwsbericht te posten, want het zijn nogal grote woorden… ik ben dus meteen van start gegaan

Ik ben introvert. Ik ben namelijk graag alleen. Daar krijg ik energie van. Ik heb tijd nodig om ervaringen en indrukken te verwerken en zeg in groepen alleen iets als ik het echt nodig vind. Daardoor ben ik in groepen wat op de achtergrond en kunnen mensen vaak moeilijk hoogte van me krijgen. Praten over koetjes en kalfjes vind ik stomvervelend. En hoewel ik het leuk vind om onverwachts een bekende tegen te komen, denk ik ook ‘wanneer kan ik met goed fatsoen weer weg?’ Als ik een dag intensief met mensen heb opgetrokken, moet ik ook weer een dag bijtanken. In mijn eentje wel te verstaan.

Goed nog slecht

Ik heb dit lang verward met ‘niet sociaal zijn’. Ik dacht dat ik niet genoeg sociale vaardigheden had en te onzeker was. Ik zag het als een tekortkoming, iets om aan te werken. Tot ik me realiseerde dat introversie net zo iets is als blond haar en blauwe ogen: je wordt ermee geboren. Je temperament wordt namelijk bepaald door hoe je neuro-chemisch in elkaar zit. Het zijn de stofjes in het lichaam, neurotransmitters, die maken dat een introvert zich het beste voelt wanneer hij een relatief kleine hoeveelheid prikkels grondig verwerkt en dat een extravert een grotere hoeveelheid prikkels nodig heeft en die wat minder diep door zich heen laat gaan. Het is je bedrading die bepaalt of je meer energie krijgt van je binnenwereld of van de buitenwereld. Het een is niet beter dan het andere.

Niks mis mee

Het boek Stil was een heerlijke bevestiging hiervan, een echte aha-erlebnis. Susan Cain maakt op een leuke en toegankelijke manier duidelijk dat er niks mis is met introverte mensen. Ze zijn net zo sociaal vaardig als extraverte mensen, maar nemen gewoon wat langer de tijd om stil te staan bij wat ze horen en zeggen. Ze kunnen enorm genieten van feestjes en sociale contacten, alleen beleven ze dat intens zodat ze tijd nodig hebben om op te laden. En dat ze stil en op de achtergrond kunnen zijn, betekent nog niet dat ze niks te melden hebben wanneer je werkelijk met ze in gesprek komt.

Extraverte samenleving

Veel introverte mensen hebben net als ik het gevoel gekregen dat er ies aan hen mankeert. Dit komt, stelt Cain, doordat in onze maatschappij extravert de norm is. Hoewel volgens haar een derde tot de helft van de mensen introvert is (anderen zeggen een kwart, ik laat het in het midden), heeft onze samenleving een sterke voorkeur voor extraverte persoonlijkheden. Het is de maatstaf geworden waaraan de meeste mensen zich denken te moeten conformeren. De ideale mens wordt afgespiegeld als dominant gezelschapsdier, het hart op de tong, outgoing, snel en zeker. En samenwerken is zaligmakend.

Misvatting

Cain laat aan de hand van onderzoek en verhalen zien dat deze voorkeur voor extraversie een misvatting is. Introverten worden stelselmatig onderschat. Met vindt spraakzame mensen bijvoorbeeld intelligenter dan stille mensen, maar er is geen enkel verband tussen meer praten en meer inzicht hebben. Snelle antwoorden worden meer gewaardeerd dan weloverwogen besluiten, ook al is er geen enkele correlatie tussen goed gebekt zijn en goede ideeën hebben. Gezamenlijk brainstormen, wat als hèt middel wordt gezien voor het maken van plannen, blijkt niet tot meer of betere ideeën te leiden dat wanneer men afzonderlijk dingen bedenkt. Ongestoord kunnen werken biedt meer kans op topprestaties dan werken in een omgeving waar veel afleiding is.

Rekening houden met je temperament

Moeten we dan continue alleen werken? Moeten we introversie tot nieuw ideaal verheffen? Nee hoor. Het een is niet beter dan het andere. Susan Cain pleit voor een omgeving waarbij we elkaar kunnen opzoeken en ons ook terug kunnen trekken. Ze raadt aan om je als introvert als het nodig is tijdelijk extravert te gedragen, bijvoorbeeld op een receptie, om daarna weer te doen wat echt bij je past. En ga lekker naar feestjes en borrels, maar zorg dat je daarna gelegenheid heb om weer tot jezelf te komen. Creëer plaatsen en momenten om tot rust te komen zodat je daarna weer voldoende bent opgeladen om je van je extraverte kant te laten zien als de situatie daarom vraagt.

Doen waar je goed in bent

Introversie is een eigenschap die je niet moet bestrijden, maar moet leren benutten. Zowel introverten als extraverten hebben goede en minder goede eigenschappen. Elk temperament heeft zijn eigen kracht en zijn eigen valkuilen. Extraverten zijn in hun element in groepen en als ze hun ideeën aan de man kunnen brengen. Introverten kunnen weer helpen om dieper door te denken, strategieën te ontwikkelen en ingewikkelde problemen op te lossen. “Als je in de achtertuin onder een boom zit, terwijl de anderen op het terras het glas heffen, is er meer kans dat er een appel op je hoofd valt (ook Newton was introvert),” stelt Cain. En ik wil eraan toevoegen dat het handig is om daarna ook over je ontdekkingen te kunnen vertellen of te laten vertellen.

Ook introvert?

Mocht jij nou rondlopen met het idee dat je niet sociaal bent, dat je meer zou moeten durven zeggen, dat er iets aan je mankeert in gezelschap van anderen. Als je je verlegen, onzeker of ongemakkelijk voelt bij mensen en graag alleen bent. Als je liever eerst in je eigen hoofd iets uitdenkt voordat je het uitspreekt… Vraag je dan eens af of jij misschien gewoon introvert bent. Misschien heb je wat hulp nodig bij het overwinnen van je angsten en onzekerheden, maar ga niet akkoord met het idee dat jij niet goed zou zijn. Onderzoek wat jij nodig hebt om optimaal te functioneren en houd daar rekening mee. Je omgeving kan jouw unieke talenten namelijk goed gebruiken.

Bronnen:

Cain, S. Stil. De kracht van introvert zijn in een wereld die niet ophoudt met kletsen. De Arbeiderspers, 2014

www.wetenschap.infonu.nl/diversen/167449-introvert-of-extravert-de-rol-van-neurotransmitters.html

https://www.youtube.com/watch?v=SJOjpprbfeE

Angst voor emoties

Emoties worden vaak gevreesd en vermeden omdat ze zo pijnlijk kunnen zijn. We hebben de neiging om onze negatieve gevoelens weg te stoppen, weg te redeneren, te vermommen, te beschermen of te bestrijden. Liever niet teveel voelen en al helemaal niet laten zien wat er echt van binnen in je omgaat.

Functie van emoties

Dat is jammer, want onze emoties hebben een belangrijke functie: ze helpen ons om te overleven en ons te verbinden met anderen. Emoties vertellen ons wat we nodig hebben, zodat we actie kunnen ondernemen om dat ook te krijgen. Angst vertelt ons bijvoorbeeld dat we ons in veiligheid moeten brengen, ondersteuning nodig hebben of grenzen moeten stellen.

Emoties bestrijden

Als je je emoties wegduwt, ontstaat wat ik ‘het strandbal-effect’ noem: het is een hele inspanning om een strandbal onder water te duwen, en al gauw springt ‘ie met flinke vaart weer boven water. Gevoelens verdwijnen niet wanneer we ze bestrijden, maar worden dan juist onplezieriger en heviger.

Emoties kunnen ons ook op het verkeerde been zetten, met name wanneer we ze teveel beschermen of bedekken met andere emoties. Als je boos wordt terwijl je eigenlijk verdrietig bent, krijg je geen troost. En als je je pantsert zodat niemand je meer pijn kan doen, wordt je eenzaam.

Leren omgaan met emoties

Het filmpje ‘Alfred en Schaduw’ geeft een aantal handvatten om met emoties om te gaan. Ik noem er een aantal:

• Besteed aandacht aan je emoties
• Aanvaard en verdraag je emoties zoals ze er zijn
• Benader je emoties met nieuwsgierigheid, geduld en compassie
• Deel je werkelijke emoties: praat erover en laat ze zien
• Neem je emoties serieus en kom op voor wat je nodig hebt

Bondgenoten

Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Ook ik ben een klein Alfredje en uit ervaring weet ik dat het leren omgaan met emoties eng is en soms pijn doet. Maar als je de moed kunt opbrengen om bovenstaande handvatten toe te passen, kun je gaan ervaren dat je een sterke en trouwe bondgenoot voor jezelf wordt. Begrip, meeleven en steun van anderen helpen daarbij.

• Informatie is te vinden op http://www.zorgwijzer.nl/vergoeding/gestalttherapie of op de website van je eigen zorgverzekering (tip: de informatie op de website van een zorgverzekering is vaak betrouwbaarder dan de informatie van een telefonisch medewerker)
• De hulp van De Psycholoog valt bij zorgverzekeringen onder de noemers gestalttherapie, alternatieve psychologische zorg, alternatieve gezondheidszorg, mentale zorg, psychosociale zorg of eerstelijns psychologische zorg
• Ga ook bij je ziektekostenverzekering na of je een verwijzing van de huisarts nodig hebt

Als je voor vergoeding in aanmerking komt, betaal je de factuur eerst zelf aan De Psycholoog. Vervolgens kun je die dan declareren bij je ziektekostenverzekering en van hen een deel van de kosten terugkrijgen.

Kijk voor meer informatie over de kosten op ‘hoe het werkt’.

Onderzoek

EFT is een relatietherapie die sterk in opkomst is. Er worden zeer goede resultaten geboekt met deze methodiek. In een onderzoek waarin EFT werd vergeleken met andere therapiesoorten, kwam naar voren dat met EFT bij 70 % van de paren, de relatieproblemen helemaal over waren na de behandeling en dat bij 90 % de relatie aanzienlijk was verbeterd (Johnson, 2003). In een onderzoek naar gedragstherapie bij relatieproblemen was het herstel slechts 35 % (Jacobsen et al., 1986). Ongetwijfeld is er op deze onderzoeken wel wat aan te merken, maar het is op z’n minst interessant en positief.

Voors en tegens

Theoretisch is de EFT-methodiek goed onderbouwd en in de praktijk zitten er vele sterke en bruikbare elementen in. Het pleit voor deze manier van relatietherapie dat het de onderliggende oorzaken van de problemen aanpakt. Dit gaat verder dan alleen de communicatie verbeteren en leidt daardoor tot een werkelijke verbetering en verdieping van de relatie. Een van mijn bezwaren tegen EFT is de technische en methodische manier van werken. Dit sluit niet aan bij mijn ervaringsgerichte manier van werken die spontaner is en mijns inziens meer recht doet aan cliënten. Niettemin heb ik veel aan deze training gehad en zal dit de relatietherapie en gezinstherapie zeker ten goede komen.

Bronnen:

Jacobsen, N.S., Follette, W.C. & Pagel, M. (1986). Predicting who will benefit from behavioral marital therapy. In: Journal of Consulting and Clinical Psychology, 54, 4, 518-522.

Johnson, S.M. (2003). The Revolution in couple therapy: a practitioner-scientist perspective. In: Journal of marital and family Therapy, 29, 365-384.

Johnson, S.M. (2010). Veilig Verbinden. Emotionally Focused Therapy in de Praktijk. Stichting EFT Nederland, Utrecht.

Eerst heb je een intakegesprek. Daarna vul je vragenlijsten in. Met die verzamelde gegevens trekt de hulpverlener zich terug, maakt een verslag, stelt een diagnose op basis van de DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) en bespreekt dit in zijn team. Dan pas komt hij terug bij de cliënt om zijn bevindingen te delen en een voorstel te doen voor mogelijke behandeling. Dit proces beslaat vaak enkele weken en dan is de behandeling nog niet gestart. In dat traject vallen mij een aantal dingen op waar ik bezwaren tegen heb:

• Het duurt lang voordat de daadwerkelijke hulp start
• Diagnostiek is een proces waar de cliënt grotendeels buiten staat
• Diagnostiek geschiedt op basis van ‘ziektebeelden’

Langdurig proces

Mensen zoeken over het algemeen pas hulp als de nood hoog is. Het is belangrijk dat er dan ook snel hulp geboden wordt. Zelfs wanneer behandeling snel kan starten, kost het meestal nog enige tijd voordat het voldoende effect gaat hebben om werkelijk iets te veranderen. Ik gun cliënten dat er sneller licht is aan het einde van de tunnel. En dan heb ik het nog niet eens over de hoge kosten voor de samenleving van dit tijdrovende geheel.

Buiten de cliënt

Ik gaf al aan dat er eerst uitgebreid gegevens worden verzameld, die de diagnosticus dan alleen in zijn eigen kamer verwerkt. Gelukkig wordt dat veelal zeer zorgvuldig en deskundig gedaan, maar de diagnose blijft het standpunt van een buitenstaander (Wollants, 2015). Ik ben ervan overtuigd dat het kernprobleem zich terplekke voordoet in de interactie tussen hulpverlener en cliënt. Juist in het hier-en-nu van het contact wordt duidelijk wat er aan de hand is. Deze informatie wordt nu onvoldoende benut en bovendien, doordat de therapeut buiten het proces blijft, onvoldoende getoetst in het contact met de cliënt.

Ziektebeelden

De uiteindelijke diagnose is er een op basis van in de DSM geclassificeerde ziektebeelden. Wat daaraan mist is dat het niks zegt over wie deze unieke cliënt in wezen is. De DSM kan helpen om ziekteverschijnselen te herkennen, maar helpt zelden om cliënten te begrijpen (Wollants, 2015). Het vertelt bovendien niets over hoe de problemen zijn ontstaan en het geeft in zichzelf geen aanknopingspunten voor behandeling. Overigens wordt deze missende informatie wel tot op zekere hoogte beschreven in de intakerapportage, maar de diagnose an sich helpt ons niet om deze unieke persoon te leren kennen in zijn belevingswereld, in waar hij goed in is en in wat hem noodzaakt zich te gedragen zoals hij doet.

Gestalttherapie

De Gestalttherapie biedt een wezenlijk andere manier van diagnosticeren: diagnostiek en therapie zijn hier één en hetzelfde proces (Perls, Hefferline & Goodman, 1951). Het woord diagnose komt uit het Grieks en betekent oorspronkelijk ‘het nauwkeurig leren kennen’ (Wikipedia). Je leert mensen pas echt kennen door te ervaren wie ze zijn, wanneer je met hen omgaat. “Wie een appel diagnosticeert zonder zijn tanden er in te zetten, zal nooit weten hoe hij smaakt en hoe hij er van binnen uit ziet” (Bouwkamp & Bouwkamp, 2010). In gesprek met de therapeut zal de cliënt zijn patronen laten zien die hij ontwikkeld heeft om de wereld aan te kunnen. Zijn al of niet problematische manier om rekening te houden met zijn behoeften, zijn verlangen en zijn angst, zal hij in het contact met de therapeut uitproberen (Wollants, 1998).

Procesdiagnostiek

Daarom wil een Gestalttherapeut een diagnose ontwikkelen in de volle aanwezigheid en samenwerking van de cliënt. Het gaat hier om een voortdurend samen onderzoeken en uitvinden waar de problemen en mogelijkheden liggen. In deze therapeutische dialoog komen hypotheses tot stand en die worden in de interactie tussen therapeut en cliënt voortdurend geverifieerd en waar nodig bijgesteld. Daarbij is de therapeut bereid ook zijn eigen aandeel in de diagnose in vraag te blijven stellen: ‘is dit iets van mij of van hem’? Goldstein (1995) verwoordt dit proces als volgt: “It is a coming to terms of two persons, in which the one wants to help the other to gain a pattern that corresponds, as much as possible, to his nature.”

Recht doen aan de cliënt

Op deze manier zijn al mijn bezwaren tegen de gangbare manier van werken opgelost. De diagnose wordt door cliënt en therapeut samen ontwikkeld en de diagnose biedt een beschrijving van het ontstaan van het probleem, hoe zich dit in het hier-en-nu van deze unieke cliënt openbaart, het biedt aanknopingspunten voor behandeling en deze behandeling start ter plekke. Dit is een manier die ten volle recht doet aan wie de cliënt ten diepste is en op die manier werk ik graag.

Bronnen:

Bouwkamp, R. en Bouwkamp, S. (2010). Handboek Psychosociale Hulpverlening. De Tijdstroom Uitgeverij.

Goldstein, K. (1934, 1995). The Organism. A Holistic Approach to Biology, Derived from Pathological Data in Man. New York: Zone Books.

Perls, F., Hefferline, R. & Goodman, P. (1951). Gestalt Therapy. Excitement and Growth in the Human Personality. New York, Julian.

https://nl.wikipedia.org/wiki/Diagnose

Wollants, G. (1998). Psychopathologie: pathologie van het wisselwerkend veld. Gestalttheoretische achtergronden. In: Gestalt, tijdschrift voor Gestalttherapie, 5, p. 3 – 14.